In rijksmuseum Boerhaave is nog even 'Ongezien’ te zien. Deze tentoonstelling laat zien hoe het mannelijke lichaam eeuwenlang als norm diende in de medische wetenschap. De effecten van het hanteren van zo’n eenzijdige norm worden in de tentoonstelling eveneens inzichtelijk gemaakt: ziekten worden bij vrouwen niet (altijd) tijdig opgemerkt omdat zij andere symptomen ervaren dan
mannen die vaak (bij behandelaars) onbekend zijn. Het resultaat laat zich raden: meer leed en meer sterfgevallen die voorkomen hadden kunnen worden. Het hanteren van zo'n eenzijdige norm heeft ook anderszins gevolgen. ‘Je ongezien voelen’ heeft namelijk vaak ook invloed op het zelfbeeld. Wie langdurig met klachten rondloopt en naar huis wordt gestuurd met een sticker ‘ik ben in de overgang’ kan gaan twijfelen aan zichzelf en haar eigen inschattingsvermogen. Als vervolgens de leidinggevende, partner, media hieraan het label ‘het zwakke geslacht’ tot ‘hysterische vrouw’ toevoegen, komt het zelfbeeld nog verder onder druk te staan. En dat heeft weer een negatief effect op het mentale welzijn van vrouwen. Dit effect geldt overigens ook voor mannen natuurlijk. Of beter gezegd: voor iedereen … man, vrouw en alle mensen die zich hiertussen scharen. Oók daar besteedt de tentoonstelling aandacht aan.
Een interessante visualisatie uit 2017 (University of Oklahoma | Health Sciences Center) brengt de complexiteit in beeld van de hoeveelheid aan factoren die bepalen of iemand zich identificeert als vrouw, man of een andere genderidentiteit. Het gaat om anatomische, genetische en chemische factoren die van invloed zijn. De indrukwekkende visualisatie is een goed en belangwekkend bewijs van de nuancerende en includerende waarde die wetenschappelijk onderzoek kan brengen. Hoe meer we leren over sekse en gender, hoe duidelijker het wordt dat seksuele oriëntatie en genderidentiteit veel gevarieerder is en niet kan worden teruggebracht tot mannen en vrouwen; en dat we ter voorkoming van ongeluk ervaren door niet gezien te worden variaties in 'normen' (entiteiten) moeten erkennen. Dat komt het zelfbeeld van iedereen ten goede.
VOOR WIE WIL: extra info over identiteit en zelfbeeld, twee belangrijke begrippen in life of transformatiecoaching
Identiteit | Je identiteit of eigenheid is een samenstelling van jouw individuele kenmerken; van je karakter, wie je bent, wat je denkt, gelooft en belangrijk vindt. Ieders identiteit kent verschillende onderdelen, waaronder je ‘persoonlijke identiteit’ (je zelfbeeld), je ‘sociale identiteit’ alsmede je ‘culturele’ en ‘relationele identiteit’.
Zelfbeeld | Je zelfbeeld is het beeld dat je over jezelf hebt gevormd. Het weerspiegelt hoe je jezelf ziet, positief of negatief, en dat is niet per se hoe je daadwerkelijk bent. Je ontwikkelt je zelfbeeld gedurende je leven. Dat doe je:
• via zelfbeoordeling (Ik kan goed luisteren of bijv. Ik ben altijd te laat),
• via sociale vergelijkingen met anderen (Zij is lager opgeleid dan ik of bijv. Hij verdient meer dan ik)
• via feedback van anderen (Mijn baas zegt dat ik een goede saleskracht ben of bijv. Mijn moeder heeft altijd commentaar op mijn drukke leven).
Met andere woorden: jij vormt je zelfbeeld door de ervaringen in je leven, door de omgeving waarin je opgroeit en door de feedback van de mensen om je heen. Als deze ervaringen vaak negatief zijn (geweest) is de kans groot dat je een negatief zelfbeeld hebt ontwikkeld. Dit heeft invloed op je gedrag, gedachten en gevoelens in het nu. Als je daarbij (voelt dat je) behoort tot een sociale groep met een lagere maatschappelijke status,dan kan je zelfbeeld verder onder druk komen te staan. Naast persoonlijke identiteit bespreek ik daarom hieronder ook 'sociale identiteit'.
Sociale identiteit | Je definiëert jezelf niet alleen aan de hand van je persoonlijke eigenschappen en uitkomsten, maar dus ook in termen van de sociale categorieën waartoe je behoort zoals je sekse, je beroep, je leeftijd, nationaliteit ed.. Dit deel van je identiteit wordt de 'sociale identiteit' en is gebaseerd op groepscategorisaties: je definieert jezelf aan de hand van de overeenkomsten die jij hebt met anderen uit die categorie. Zo staat de sociale identiteit als vrouw voor de kenmerken die een vrouw deelt met andere vrouwen en die haar onderscheiden van anderen, die geen vrouw zijn. De mate waarin een
bepaalde identiteit richting geeft aan jouw percepties en gedragingen, hangt af van de waarde die jij aan die specifieke identiteit hecht en de situatie waarin jij je bevindt. Het beinvloedt welke ambities en verwachtingen je koestert ten aanzien van de toekomst.
Vooral identiteiten, die verbonden zijn aan maatschappelijk relevante categorieën zoals sekse, etniciteit en leeftijd, zijn invloedrijk, omdat ze centraal staan in maatschappelijke discussies over de verdeling van middelen en in conflicten tussen groepen in de maatschappij. De sociale identiteit is extra van belang voor groepen die een lagere maatschappelijke status hebben en waarover negatieve stereotypen en lage verwachtingen bestaan. Denk aan vrouwen, ouderen of senioren, minderheden en mensen met een andere genderidentiteit dan man of vrouw.
•
Er is een parallel tussen de gronden waarop in Nederland wordt gediscrimineerd (nationaliteit, geslacht, seksuele orientatie en leeftijd) en negatieve waardering van groepen mensen in Nederland. CBS geeft een goed overzicht.
Voor het tekstdeel 'sociale identiteit' heb ik gebruik gemaakt van: De gevolgen van Stigma (2010) door Colette van Laar, Belle Derks en Naomi Ellemers.